Tajemnice w ziemi ukryte

czyli kilka słów o badaniach archeologicznych w otoczeniu łańcuckiego Zamku.

Czy spacerując po ogrodach przyzamkowych zastanawialiście się jak bardzo Zamek oraz jego otoczenie zmieniło się od czasów swojego powstania, jaki to miało wpływ nie tylko na jego mieszkańców, ale i na całe miasto?

Pierwszy drewniany zamek zbudowany przez Ottona Pileckiego w II połowie XIV wieku, położony był na tzw. wzgórzu plebańskim przy północnej granicy miasta. 

W II połowie XVI /hipotezy Janusza Bogdanowskiego/ na południowy wschód od zamku dawnego wzniesione zostało obecne założenie, które wielokrotnie, aż do XX wieku, było przekształcane - rozbudowywane i przebudowywane, a fortyfikacje przystosowywano do form obrony. 

Znany dzisiaj zamek najprawdopodobniej został dobudowany do istniejącego tu kasztelu przy wieży strażniczej. Źródła historyczne nie podają czy budowę rozpoczęli Stadniccy czy już Lubomirscy w I poł. XVII w. Tradycja jednak wieżę obserwacyjną łączy z Diabłem Łańcuckim, Stanisławem Stadnickim. Możliwe, że pierwsze założenie zostało wzniesione na kształt podkowy z krużgankami i czterema małymi bastejami w narożach. 

Obecną kształt Zamku, jak wiecie, zawdzięczamy Stanisławowi Lubomirskiemu, który w latach 1629-1641 miał go przebudować w typie „pallazzo in fortezza”, otaczając swą siedzibę fortyfikacjami kurtynowo-bastionowymi na planie gwiazdy pięcioramiennej oraz suchą dwukrotnie głębszą niż dziś fosą. Fortyfikacje były na tyle potężne, że w 1655 roku Szwedzi nawet nie próbowali szturmu i po odmowie kapitulacji wycofali się spod zamku. W 1657 roku twierdza obroniła się także przed siedmiogrodzkimi wojskami Rakoczego.

  Po 1783 roku księżna Izabela Czartoryska rozpoczęła zmiany dla ukształtowania ogrodów, przez co zniwelowano częściowo fortyfikacje bastionowe, które utraciły ostatecznie funkcje obronne. 

Odkrywane stopniowo w latach 1965-66, warstwa po warstwie tajemnice ziemi zamkowej odsłoniły ruiny dawnych fortyfikacji, które pozwoliły na rekonstrukcje wielu jej elementów. Na nowo poznano rozmiary fos, podwali, wałów, miejsca lokalizacji przedpiersi, chodników straży, podziemnych potern oraz fragmentów bram, mostów, obronnej grobli czyli kaponiery. Odkrywane i interpretowane znaleziska łączą nas z przodkami pokazują jak żyli ponad 300 lat temu, dają nam poczucie bliskości z miejscem. Mówią do nas, z ich „gestów” możemy wiele odczytać, dowiadujemy się nie tylko jakie miały kształty i z czego zostały wykonane ale także mówią o ludziach jak żyli, jakie wartościach wyznawali i cenili, o tym jak walczyli. Nie wiemy czy wiecie, ale z badań archeologicznych wynika że początki osadnictwa w Łańcucie sięgają epoki brązu i wiązane są z kulturą łużycką datowaną na lata 1700 – 400 p.n.e. tekst Agnieszka Kubicka-Marek 

Bogdanowski Janusz
1976„Fortyfikacje łańcuckie na tle małopolskiej sztuki obronnej”. Muzeum-Zamek w Łańcucie
1972„Obwarowania zamku łańcuckiego od końca XVI do połowy Xvii wieku” [w:] „Architektura rezydencjonalna i obronna województwa rzeszowskiego. W świetle badań naukowych prowadzonych w 25-leciu PRL”, pod red. Maria Bujnorowska, Muzeum-Zamek w Łańcucie.
Nitkiewicz Maria
1990„Szewski poniedziałek oraz dalsze dni tygodnia czyli życie codzienne 
w siedemnastowiecznym Łańcucie”. Muzeum-Zamek w Łańcucie