Doskonali ducha i dostarcza rozrywki*

Rok 2015 ustanowiony został Rokiem Polskiego Teatru Publicznego. 250 lat temu 19 listopada 1765 roku przedstawieniem "Natrętów" zainaugurowano z inicjatywy Stanisława Augusta Poniatowskiego teatr "narodowy". Gdzie bilet zakupiwszy, można było polskich aktorów, w języku narodowym grających, w sztukach przez twórców rodzimych pisanych zobaczyć. Teatr miał się stać miejscem nie tylko rozrywki, ale co najważniejsze edukacji patriotycznej.  

Początki teatru w Polsce sięgają XIII i XIV wieku, kiedy to w poranek wielkanocny przebrani mnisi i klerycy odgrywali krótkie sceny przy pustym Grobie Pańskim. Z czasem, podobnie jak bożonarodzeniowe jasełka, te niewielkie przedstawienia znacznie się rozrosły i niejednokrotnie historie biblijne odgrywano przez wiele godzin dla budowania pobożności.

W dobie renesansu coraz popularniejsze stały się teatry dworskie, pierwsze przedstawienia w języku łacińskim odbywały się na dworze Zygmunta Starego na Wawelu i w Akademii Krakowskiej. W 1578 w Jazdowie wystawiono „Odprawę posłów greckich” Jana Kochanowskiego, i tu teatr miał do spełnienia funkcję obywatelską. W Polsce, oprócz „wysokich” scen dworskich, uniwersyteckich i pałacowych, bujnie kwitł też teatr „niski”, uliczny kuglarzy i linoskoczków czy komedia rybałtowska. W XVII wieku przywędrowały do Polski z Włoch nowe gatunki - opera i balet z wieloma niesamowitymi efektami jak pioruny czy trzęsienia ziemi na pudełkowej scenie. Jednocześnie rozwijał się nadal teatr szkolny jezuicki.Po potopie szwedzkim do głosu dochodzi moda francuska, z Comédie Française na czele. Rozwija się dworska scena magnacka, tu zatrudniani są prawie wyłącznie aktorzy zagraniczni, a właściciele majątków niejednokrotnie sami piszą teksty i projektują scenografię.

Teatr cieszył się też zainteresowaniem władców Polski - króla Augusta II Mocnego, który sprowadził francuskich aktorów i jego syna Augusta III Sasa, na którego zlecenie wzniesiony został pierwszy w Polsce budynek teatralny zwany Operalnią. Jednak to za czasów ostatniego króla Stanisława Augusta Poniatowskiego miały nadejść największe zmiany i scena narodowa. Nastąpiła profesjonalizacja aktorów, pojawiły się afisze teatralne, całoroczny sezon, a oprócz zespołów francuskiego i włoskiego, również polski składający się z 11 aktorów i 5 aktorek z siedzibą w Operalni. Repertuar dobierany był ściśle z założeniami Oświecenia i co za tym idzie polemiczny wobec kultury sarmackiej. W 1779 roku wybudowano Teatr Narodowy, jego trzykrotnym dyrektorem był Wojciech Bogusławski, zwany „ojcem polskiego teatru”.

W tej samej epoce, za czasów Księżnej Marszałkowej Izabelli Lubomirskiej, swą świetność przeżywa też łańcucki teatr. Powstaje część zamku mieszcząca kameralna scenę, dla której w 1792 roku zięć Księżnej Jan Nepomucen Potocki pisze „Parady”.

W XIX wieku, już niemal każde miasto posiadało własną publiczną scenę teatralną, z lożami, malowaną kurtyną i podjazdem dla karet. Ważną postacią w historii polskiego teatru była Helena Modrzejewska (1840-1909), niezwykle popularna w Stanach Zjednoczonych. Ze znanych aktorów warto wspomnieć też Stefana Jaracza, Irenę Solską, Ninę Andrycz, Ludwika Solskiego. Po II wojnie działają między innymi Teatr Rapsodyczny, teatr Jerzego Grotowskiego, Cricot II Tadeusza Kantora, Józefa Szajny, Teatr Dnia Ósmego, Gardzienice, ale to już temat na inną opowieść.

*Leone Battista Alberti

Bibliografia:

Elżbieta Nowicka „Dzieje teatru w Polsce”

Zbigniew Raszewski „Krótka historia teatru polskiego”

MJT
wszelkie prawa zastrzeżone