Miasto i jego mieszkańcy. Powstańcy listopadowi.

W nocy z 29 na 30 XI 1830 roku wybuchło polskie powstanie narodowe przeciw Rosji, które swoim zasięgiem objęło Królestwo Polskie, Litwę, Żmudź i Wołyń.

Po jego klęsce powstańcy nie mogąc powrócić w swoje rodzinne strony,  znaleźli  nowy dom w Galicji, masowo przekraczając granicę zaboru austriackiego.  Niektórzy z nich związali swoje życie z Łańcutem. Ich obecność i postawa istotnie wpłynęła na umocnienie świadomości narodowej wśród miejscowej ludności.

Jednym z nich był Piotr Żardecki (1803-1881) podoficer 4 Pułku Ułanów, pod dowództwem  generała Józefa Dwernickiego, walczył w bitwie pod Stoczkiem i Boremlem. Po upadku powstania wraz z całym korpusem przedostał się do Galicji 27 IV 1831 roku. Był członkiem Stowarzyszenia Ludu Polskiego,  po wykryciu spisku w 1839 r. przez wiele lat był więziony w twierdzy we Lwowie.

Inna z mogił upamiętnia powstańca Franciszka Ksawerego Peszko (1805-1883), jest on jedynym łańcucianinem, wymienionym w ksiażce J.Chołodeckiego, Cmentarzyska i Groby Naszych Bohaterów z lat 1794-1864. Publikacja wydana w roku 1928 we Lwowie, miała być w założeniu możliwie dokładnym wykazem grobów uczestników powstań narodowych z terenu. 

Niedaleko znajduje się nagrobek Jana Nepomucena Deszkiewicza (1796-1869) powstańca, który przeżył rzeź Oszmiany, w której około 1830 roku był proboszczem i dziekanem. 15 IV 1831r. wojska rosyjskie spaliły miasto i dokonały rzezi na mieszkańcach, którzy schronili się w kościele dominikańskim. Zamordowano w tedy około 500 osób: kobiety, dzieci i kapłana sprawującego nabożeństwo. Po zakończeniu walk powstańczych Jan Nepomucen Deszkiewicz postanowił się przenieść do Galicji, gdzie szukał schronienia przed represjami carskimi. W Łańcucie osiadł już jako osoba świecka.

Z naszym miastem związany był również Stanisław Janik (ur.1800?) podoficer artylerii. Do służby wojskowej wstąpił w 1819 i został kanonierem klasy II w kampanii 3 Artylerii Lekkiej Pieszej. Pełniąc służbę awansował na kanoniera klasy I , bombardiera i podoficera klasy IV. Walczył w bitwie pod Zakrzewiem, Dobrem, Grochowem, Wawrem, Dębnem Wielkim, Kuflewem i Mińskiem Mazowieckim. Za spektakularną operację odwrotową sił polskich w wojnie polsko- ruskiej 1830-1831 został uhonorowany dyplomem za zasługi dla ojczyzny przyznanym decyzją połączonych Izb Senatorską i Poselską, awansował na podoficera klasy III i otrzymał Srebrny Krzyż Virtuti Militari.

Bitwa od Boremlem rozegrała się z 18 na 19 kwietnia 1831 roku. Odziały powstańcze dowodzone przez Józefa Dwernickiego starły się podczas przeprawy przez Styr, w okolicy Boremla z rosyjską dywizję. Polski wódz zademonstrował wielki talent w posługiwaniu się artylerią i jazdą, odparł atak Rosjan zdobywając 5 dział rosyjskich.

Bitwa pod Stoczkiem rozegrana została 14 lutego 1831 roku miedzy Samodzielnym Korpusem pod dowództwem Józefa Dwernickiego a 2 Pułkiem Dywizji Strzelców Konnych Fiodora Geismara.

Oszmiana miasto na Białorusi, po III rozbiorze znajdujące się w zaborze rosyjskim. W czasie powstania listopadowego zostało opanowane przez odziały powstańcze pod dowództwem Karola hr. Przeździeckiego i dominikanina Jasińskiego. W dniu 15 kwietnia 1831 roku podczas ataku na Oszmianę, rosyjska 1500 osobowa ekspedycja karna z Wilna pod dowództwem pułkownika Wierszylina starła się z kilkudziesięcioosobowym oddziałem powstańczym.

opr. Bożena Lauzer
wszelkie prawa zastrzeżone