Pieśni na Boże Narodzenie

Wieczór wigilijny w łańcuckim Zamku, jeśli wierzyć literackiemu opisowi, rozpoczynały wieczerze dla pracowników ordynacji. Zgormadzeni przy stole świątecznym, powstawali po wejściu do sali gospodarzy Alfreda Potockiego i jego Matki Elżbiety z Radziwiłłów Potockiej, intonując pierwszą tego wieczoru kolędę.

Piosenki świąteczne, pastorałki i kolędy prowadzą nas do czasu Bożego Narodzenia, budują szczególną atmosferę radosnego oczekiwania.

Ks. Marcin Mioduszewski dokonał w XIX wieku rozróżnienia na kolędy, czyli pieśni o narodzinach Jezusa, i pastorałki - piosenki o charakterze radosnym i żartobliwym, śpiewane w domach i podczas obchodów kolędniczych.

Pieśni kolędowe wywodzą się z ogólnokościelnych pieśni łacińskich, w Polsce pojawiły się w połowie XIII wieku, wraz z zakonem Franciszkanów. Nie przypadkowo, bowiem z osobą założyciela zakonu, św. Franciszkiem z Asyżu  wiąże się zarówno legenda powstania pierwszej kolędy, jak i wystawienia pierwszych jasełek ( najstarsze figurki jasełkowe zachowane w Polsce pochodzą z połowy XIV w.).

Pieśni świąteczne początkowo tłumaczono ze śpiewników, zarówno łacińskich, jaki czeskich (Anioł pasterzom mówił), z czasem jednak powstawały oryginalne teksty rodzime. W XVII wieku na gruncie barokowej pobożności Piotr Skarga pisze W żłobie leży, śpiewaną w rytm poloneza koronacyjnego Władysława IV.

XVIII wiek przynosi kolędy Gdy śliczna Panna, Jezus Malusieńki, Tryumfy Króla Niebieskiego i w 1787 roku powstaje jedna z najważniejszych polskich kolęd Bóg się rodzi, śpiewana w rytm staropolskiego poloneza.  Autorem tekstu jest Franciszek Karpiński, poeta nurtu sentymentalnego, związany z dworem Czartoryskich. Pieśń o Narodzeniu Pańskim (Bóg się rodzi) miała zostać napisana na zamówienie Izabelli z Czartoryskich Lubomirskiej.

Zbór Pieśni Nabożnych Karpińskiego  w którym pomieszczony jest tekst kolędy, powstał przed 1790 rokiem, a wydany został w 1792 w Supraślu. W tym samym roku zabrzmiała ona po raz pierwszy w Starym Kościele Farnym w Białymstoku. 

W XIX wieku wzrosło przywiązanie do spontanicznego śpiewania kolęd, pojawiały się nowe teksty, zmieniały się melodie. Kolęda płynęła przez świat.