Jedzą, piją lulki palą….

Czy wiecie, że w trakcie prac archeologicznych, które prowadziliśmy w ostatnich latach  odkryliśmy wiele ciekawych świadków historii?  

Teren wokół Zamku wielokrotnie ulegał zmianie, zniwelowano wały obronne, zakładano ogrody, wznoszono nowe budynki. W konsekwencji powstawały kolejne warstwy, które nakładając się na siebie, dziś opowiadają nam historię miejsca ukrytą w ziemi.  

Jedną z kategorii zabytków, jakie udało się nam pozyskać były trzy ceramiczne główki fajek. Znaleziono je w warstwach nasypowych wraz z ceramiką naczyniową datowaną na drugą połowę XVII wieku. Fajki upowszechniły się w XVIII wieku, gdy rozpoczęto miejscową uprawę tytoniu.

Mężczyzna w oknie z fajką
             Adriaen Ostade van (1610-1685) 
          akwaforta, XVIII w.
         źródło: polona.pl

Zachowane okazy to główki-lulki, zaliczane do fajek złożonych. Takich, w których ustnik, cybuch i główka są osobnymi częściami. Każda z nich może być wykonana z innego materiału (gliny, drewna, kości itp.). Główki-lulki w źródłach archeologicznych są najczęściej spotykaną pozostałością tego rodzaju fajek. Były zbudowane z cylindra, komory napychowej na tytoń, przewodu dymowego, szyjki z kryzą oraz tulejki. Forma do wykonania główki fajki składała się z dwóch części, w których jako surowiec umieszczano glinę.

Dwie spośród  fajek zdobione są ornamentem kłutym/stempelkowym układającym się w linie, trzecia oprócz ornamentu „kratki” jest pokryta polewą w odcieniu brązowym. Odkryte fajki posiadają niewielkie rozmiary, charakteryzujące się małą powierzchnią komory napychowej.

Wielkość główek, a tym samym komory napychowej uzależ­niona była od ceny tytoniu. W początkach XVII w., kiedy rozpoczęto ich produkcję, tytoń był bardzo drogi, a jego dostępność (szczególnie dla najuboższych) ograniczona. Produkowano wówczas mniejsze rozmiary fajek, które można było nabić niewielką ilość tytoniu.

Na terenie Polski działały fabryki fajek, min. W Alwerni, Bieczu, Gdańsku, Glińsku, Sławkowie, Staszowie, Warszawie, Wilnie. Fajki mogły być również importem zagranicznym, początkowo sprowadzano z Holandii lub Turcji.   

Nadzory archeologiczne prowadzone na Zamku w Łańcucie w trakcie realizacji projektu pn. „OCHRONA I ROZWÓJ DZIEDZICTWA KULTUROWEGO DAWNEJ ORDYNACJI ŁAŃCUCKIEJ POPRZEZ PRACE REMONTOWO-KONSERWATORSKIE ORAZ WYKREOWANIE NOWYCH PRZESTRZENI EKSPOZYCYJNYCH OR-KA II, III, IV, VII” dostarczyły wielu interesujących źródeł będących pozostałością kultury materialnej jego mieszkańców. MH

 

Skorzystaliśmy z: 

Bis Magdalena 2009 O glinianych lulkach w dawnej Rzeczypospolitej, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. 57, nr 2, s. 229-242. Warszawa.

2011 Lulki z wykopalisk na zamku w Tykocinie z XVII–XIX w., w: Kwartalnik Historii Kultury        Materialnej, R. 59, Nr 1, s. 53 – 88, Warszawa.

Puziuk Jakub 2015 Nowożytne fajki z badań archeologicznych w Krakowie, Materiały Archeologiczne t. XL, Kraków, s. 51 - 85.