W Dniu Bibliotekarza

- Czyli jest pan bibliotekarzem.

Starzec spuścił na chwilę wzrok.

- Wolę określenie depozytariusz wiedzy.

Brandon Mull – Świat bez bohaterów

Nie wiemy gdzie znajdowała się pierwotnie, w XVII w. zamkowa biblioteka, nie znamy też jej zasobów. Zgodnie z przyjętą tradycją i zasadami życia dworskiego, musiało być jednak jakieś wydzielone miejsce do przechowywania księgozbioru rodziny Lubomirskich i spokojnego studiowania ksiąg. 
Najstarszy katalog biblioteczny bibliothecae Lancutensis pochodzi z 1757 r., to spis księgozbioru biblioteki Księcia Stanisława Lubomirskiego. Książę kiedy zamieszkał w pałacu przy Krakowskim Przedmieściu w Warszawie, pełniąc urząd marszałka wielkiego koronnego, dla wygody i potrzeb zbiór ten podzielił. Urządził w warszawskim pałacu bibliotekę, która służyła mu jako gabinet do pracy i po 1763 roku przewiózł do niej dużą część swojego łańcuckiego księgozbioru. Sekretarz Księcia, pełnił równocześnie funkcję bibliotekarza. Z książek pozostawionych w Łańcucie Lubomirski korzystał w czasie kilku letnich miesięcy, kiedy zjeżdżał z rodziną do zamku. Księgozbiór pomieszczone był w niewielkiej salce na I piętrz wieży północno-wschodniej. 

Księżna Izabella z Czartoryskich Lubomirska w 1798 roku zleciła wybudowanie nowego pawilonu  biblioteki przy wieży północno-zachodniej. Autorem projektu był protegowany Stanisława Kostki Potockiego, zięcia Księżnej Marszałkowej, Christian Piotr Aigner (1746-1841). Na piętrze nowego budynku znajdowało się właściwe pomieszczenie biblioteczne, w XIX w. pełne białych półek, sięgających od podłogi do sufitu, biegnących również nad oknami, wypełnionych książkami. Tuż obok znajdowało się mieszkanie bibliotekarza wraz z niewielką garderobą. 

Zbiory biblioteki były wyrazem gustu epoki, zainteresowań i potrzeb właścicieli. Nie brak tam było modnej lektury, książek do nauki i dziecięcych lektur. Właściciele łańcuckiego Zamku czytali dużo i chętnie, kolekcjonowali też cenne publikacje. Bibliotekarzem zamkowym w pierwszej połowie XIX wieku był Jan Nepomucen Deszkiewicz-Kundzicz, zaprzyjaźniony z Mickiewiczem, powstaniec listopadowy, który w  Łańcucie znalazł bezpieczne schronienie i tu, również jako nauczyciel, mógł przekazywać wiedzę swym młodym wychowankom.  

Wnętrze biblioteki uległo zmianie w czasach Romana i Elżbiety Potockich, na przełomie XIX i XX wieku. Przeprowadzona w tym okresie przebudowa opracowana przez wiedeńską spółkę architektów Armand Bauqué i Albert Pio, nadała wnętrzu obecny, późnowiktoriański charakter - ciepłe, klimatyczne wnętrze w stylu angielskim z wygodnymi meblami, wprost zachęcającymi do odpoczynku przy lekturze.
Więcej o historii Biblioteki w łańcuckim Zamku znajdziecie tutaj.