Izabella i zmiany

Zamek w czasach Izabelli z Czartoryskich Lubomirskiej (1736-1816) wyglądał inaczej niż dziś. I warto o tym pamiętać.

Tak bardzo przyzwyczailiśmy się do jego obecnego wyglądu, otoczenia, barokizującej fasady, że ciężko wyobrazić sobie go w innej szacie. Na szczęście zachowały się dawne widoki Zamku i dzięki nim możemy przenieść się w czasie. Patrząc na dawną fasadę zachodnią zobaczymy, jak kolejne decyzje Izabelli tworzyły wspaniałą rezydencję.

Pierwsze zachowane, ale niezrealizowane plany Hieronima Jędrzejowskiego dotyczyły przekształceń bryły. Miała to być dobudowa symetrycznych, bocznych ryzalitów o klasycyzującej elewacji przed zachodnią fasadą. Nowe części założenia miały pomieścić apartamenty gościnne, arsenał i magazyn.

W latach 70. XVIII wieku trwały intensywne przekształcenia wnętrz, zmieniano ich funkcję układ, rozdzielano bliźnie okna. Osobą decyzyjną w tym czasie był Marszałek Wielki Koronny Stanisław Lubomirski. Dopiero po jego śmierci w 1783 roku Łańcut przechodzi na własność Izabelli.

T. de Thomond, widok zamku lata 90. XVIII fragment 

Przerwa w inwestycjach budowlanych w latach 1785-1791 spowodowana była nieobecnością Księżnej w Polsce, po powrocie do kraju obiera Łańcut za swoją główną siedzibę i ze zdwojoną energią przystępuje do dalszych prac. Jak wyglądał Zamek w latach dziewięćdziesiątych XVIII ukazuje akwarela Thomasa de Thomon (szwajcarskiego architekta), gdzie za głęboką suchą fosą i wysokim wałem ziemnym widać niemal płaską powierzchnię górnej części zachodniej fasady.

Najważniejszym architektem w tym czasie pracującym dla Marszałkowej w Łańcucie był Christian Piotr Aigner (od 1798 r.). To jemu zawdzięczamy neogotycką fasadę i rozbudowę Zamku o południowe skrzydło z Wielką Jadalnią na pierwszym piętrze, od północy pawilon biblioteczny i salkę letnią oraz klasycystyczną oranżerię od południa. 

A.Piliński, XIX w. staloryt, widok zamku

Neogotycka fasada (przed 1807 r.) charakteryzowała się użyciem ostrołukowych obramień nad oknami podzielonymi w pary w najwyższej kondygnacji z tondami pomiędzy nimi. Ważnym elementem w pierwszej i drugiej kondygnacji jest użyte boniowanie płaskie. Oryginalną natomiast pozostawiła Izabella siedemnastowieczną bramę z herbem Szreniawa. Było to bardzo nowatorskie, romantyczne rozwiązanie.

J.Richter, widok Zamku w Łańcucie
od północy z dekoracją neogotycką, pawilonem bibliotecznym i salką letnią ok.1830

 Przystąpiono do niwelacji starych fortyfikacji i murów strzelniczych z dawnymi wieżyczkami. Zaś w 1810 w bastionie północno- zachodnim wybudowano romantyczną glorietę wg projektu Aignera, na wzór mokotowskiej. Między Zamkiem a fosą założono angielski ogród z wieloma rzadkimi gatunkami roślin. 

widok zamku od strony zachodniej ok.1830, mal. nieznany

To nie wszystkie zmiany. W Zamku, w tym samym czasie trwały ożywione prace we wszystkich wnętrzach.  

MJT 
wszelkie prawa zastrzeżone