Nowy Wiśnicz - zapomniane gniazdo Lubomirskich

            Zamek w Łańcucie wybudowany w latach ok. 1629-1641/1642 jest jedną z nielicznych dobrze zachowanych rezydencji książąt Lubomirskich. Przez wielu uznawana za jedyną dawną główną siedzibę tego rodu. Czy tak było od początku jej istnienia? Nadal zapomina się o Nowym Wiśniczu. Niegdyś prężny ośrodek, dziś niewielkie i mało znane miasteczko w powiecie bocheńskim w województwie małopolskim, w którym można podziwiać dobrze zachowanych zamek Gryfitów i Lubomirskich.

            Zamek wiśnicki został wybudowany ok. XIV w. , rodu Kmitów  należał do połowy tego stulecia, a następnie od 1593 r. do Sebastiana Lubomirskiego. Jednak na swoją główną siedzibę zamek obrał sobie syn Sebastiana, Stanisław (1583-1649). Był to człowiek obyty z nowinkami wojskowymi i gospodarczymi po studiach w Europie Zachodniej. Zasłynął jako dobry żołnierz w walkach z Turkami i Tatarami. W 1621 r. po śmierci Chodkiewicza przyczynił do utrzymania twierdzy w Chocimiu. Wiedzę na temat obronności wykorzystywał  dla zabezpieczania swoich majątków przez ich fortyfikowanie. Jego staraniem wybudował lub ufortyfikował wykorzystując technikę holenderską m.in. zamek w Łańcucie, w Wiśniczu,  w Połonnem, w Rzemieniu czy dwór w Kolbuszowej. Wiśnicki zamek był chroniony prze 400 piechurów węgierskich, 600 dragonów, 60 Kozaków i 80 armat. Nadwornym architektem  i głównym autorem tych prac był Maciej Trapola, który fortyfikował również zamek w Łańcucie.

W 1616 r. Lubomirski przemianował leżącą w pobliżu Zamku  osadę na miasto Nowy Wiśnicz – od tej pory pobliski Wiśnicz jest nazywany „Starym”. 
W przywileju lokacyjnym, Stanisław Lubomirski nadał mieszkańcom prawo składu wina, miedzi i żelaza oraz zwolnienie z wszelkich ceł na terenie całej Rzeczypospolitej. Zezwolono również na organizowanie jarmarków, które odbywały się w trzy dni w roku. Lubomirski czuwał nad opracowaniem planu urbanistycznego zlecił wybudowanie ratusza, kościoła i szkoły. Z czasem, z niewielkiej osady, Nowy Wiśnicz stał się dobrze prosperującym miastem. Stanisław Lubomirski został zapamiętany jako szczodry obrońca ubogich. Nielubiany przez przedstawicieli swojej warstwy, również dlatego, że mieszkańców Nowego Wiśnicza i chłopów z okolicznych wiosek popierał i starał się o ich nobilitację.

            Ciekawą rzeczą jest zaplanowanie rozbudowy miasta, zamku i klasztoru Karmelitów Bosych. Na polecenie Lubomirskiego, miasto zastało założone u podnóża wzgórza, na którym znajdował się zamek, a ponad nim wzniesiono klasztor, ufundowany przez niego jako wotum za zwycięstwo pod Chocimiem. Wszystko zostało zaplanowane zgodnie z podziałem społeczeństwa: miasto – lud, zamek – władza świecka, klasztor – władza duchowna, pośrednik między ludźmi a Bogiem. Po śmierci Stanisława Lubomirskiego i walkach ze Szwedami zamek i miasto w Nowym Wiśniczu ustąpiły miejsca łańcuckiej siedzibie. ŁCh