O wychowywaniu dzieci i młodzieży

Obiady śniadania podwieczorki i kolacje były oszczędnie wyrafinowane. Na śniadania piwo grzane lub kasza, obiad z trzech potraw, na podwieczorek dawano chleb z masłem (...) Nieraz zdarzało się (...) iż trzeba było iść spać głodnemu. - wypominał swoje szkolne lata w pierwszej połowie XVIII w.  zamożny szlachcic J. Rulikowski. 

Dzieci szlacheckie w XVII i XVIII żywiono skromnie, najlepsze, wykwintne potrawy podawano na stoły osób dorosłych. Nie oznacza to, że dzieci nie jadały np. mięsa, jednak potrawy przygotowywane dla nich były proste i sycące. Taka kuchnia dziecięca, utrzymana została i w późniejszych czasach. W XIX w. na śniadanie proponowano podawanie zupki z ryżu i szynki, na obiad rosołek z kluskami z grysiku, tębaliki z drobiu z białym sosem, andruty z marmeladą, a na kolacyjkę  tapiokę na mleku i makaron z powidłem. Porcje zapewne dostosowywano do wieku dziecka.

Dzieciństwo,
Jan Christoffel Jegher, po Abraham Bosse,
1643 - 1666 źródło

Obok żywienia ważną rolę odgrywała również higiena. "Dzieci kąpie się w zimnej wodzie, dwa razy dziennie po urodzeniu przez więcej jak dwa lata. To jest przyczyną, że dzieci te nie mają nigdy wyrzutów, ani na głowie, ani na twarzy, i że społeczeństwo zahartowane od wczesnej młodości staje się silne i maksymalnie rozrosłe (...) dzieci tylko rzadko płaczą i zdaje się, że to dlatego, że się ich nie obwija powijakami. Mają wielką swobodę ruchów, podczas gdy we Francji są jak spętane" pisał Claude Jordan (1659?–1718/27)  francuski dziennikarz i historiograf w "Historycznych podróżach po Europie". 

nieznane dziecko
1870-1879
źródło

W XIX wieku zalecano częste wietrzenie pokoi dziecięcych i utrzymywanie w nich umiarkowanej temperatury. W poradnikach znajdziemy uwagi,dotyczące również konieczności chronienia dziewczęcej skóry przed nadmierną ekspozycją na słońce. dlatego też nie należny dzieciom pozwalać biegać z odkrytą głową, szczególnie w czas południowy. Lepiej kłaść im na głowy białe czapeczki, lub lepiej jeszcze słomiane kapelusiki z szerokiem rondami. 

W wychowywaniu dzieci nie pomijano przynależnej czasowi dzieciństwa zabawy, gier i aktywności fizycznej. Kluczową rolę w wychowaniu dzieci szlacheckich i magnackich, a później ziemiańskich i arystokratycznych odgrywała nauka jazdy konnej. Wcześnie uprawiają jazdę konną, gdyż są urodzonymi jeźdźcami. Dzieciom dawano dużo swobody, grały w piłkę lub palanta. Młodzież uczono między innymi szermierki, posługiwania się bronią palną, tańca. 

Nie brakowało też odpowiednich dla wieku zabawek. W "Cenniku zabawek dla dzieci, gier towarzyskich, zabaw optycznych, matematycznych i innych" z 1850 r. znajdziemy np. kuchenkę angielską (do gotowania na spirytusie) obszerną, z kociołkiem do wody i brytfanną, takąż większą (kuchenkę) z 5 rondelkami, serwis do kawy mniejszy, serwis do kawy większy,sprzęty ogrodnicze tu grabie, konewka, łopatka i taczki. Obowiązkowo jest też i Konnica, a tu Czerkiesy, Huzary, Kirysyery mniejsze i większe, Persy,Rycerze, Turki i Ułany, Piechota i jej obozy.