Konstytucja 3 Maja

Witaj maj, piękny maj,
U Polaków błogi raj!

Zaprzysiężenie Konstytucji 3 Maja 1791 r.
Jan Piotr Norblin  (1745-1830)
źródło: polona.pl

           

Ustawa Rządowa z dnia 3 maja 1791 r. zwana Konstytucją 3 Maja regulowała sytuację prawno-ustrojową w Rzeczypospolitej Obojga Narodów i była owocem obrad Sejmu Czteroletniego znanego Wielkim. 

Była to pierwsza konstytucja w Europie, a druga na świecie, po konstytucji Stanów Zjednoczonych. Zakładała ona m.in. wprowadzenie dziedziczności tronu, który wówczas był elekcyjny. Wprowadzono trójpodział władzy na wykonawczą (król i rząd), ustawodawczą (sejm i senat) oraz sądowniczą. Zgodnie z jej postanowieniami zlikwidowano liberum veto, częściowo zrównano w prawach mieszczan i chłopów. 

Ci ostatni zostali otoczeni ochroną prawną, aby przeciwdziałać nadużyciom w pańszczyźnie. Zniesiono odrębność Korony Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego czyniąc ważny krok w kierunku tworzenia państwa narodowego. Inną ważną decyzją była reforma wojskowa, która podnosiła limit zaciągu do 100 tys. żołnierzy.  

W dalszym ciągu nie dostrzegamy współtwórców tej ustawy, którzy byli blisko związani z Zamkiem łańcuckim jak Ignacy Potocki czy Stanisław Kostka Potocki, uczestniczący w reformach upadającej Rzeczypospolitej.

Ignacy Potocki
miedzioryt, XIX w.
źródło:polona.pl

 Ignacy Potocki (1750-1809), syn Eustachego, w 1773 r. poślubił  Elżbietę Lubomirską, córką marszałka wielkiego koronnego Stanisława Lubomirskiego i Izabeli z Czartoryskich Lubomirskiej z Łańcuta. Przez to małżeństwo wszedł do stronnictwa politycznego zwanego „Familią”, magnatów dążących do reform naszego kraju. Był znawcą prawa i historii. Jeszcze przed obradami Sejmu Wielkiego z lat 1788-1792, angażował się w sprawy oświaty. To przede wszystkim on nadał kształt przyszłej konstytucji, a podstawę ideową zawarł w dwóch swoich pracach: „Zasady do poprawy rządu” i „Projekt do formy rządu”. Wykazywał w nich wyższość władzy ustawodawczej nad wykonawczą, ale nie znalazł pełnego poparcia dla swoich idei. Z jego poglądami nie zgadzał się również jego brat, Stanisław Kostka Potocki (również zięć księżnej marszałkowej), który był zwolennikiem wzmocnionej pozycji króla i również brał energiczny udział podczas Sejmu Czteroletniego. Jednak Ignacy Potocki, wzniósł się ponad podziałami i oddał inicjatywę przygotowania ustawy grupie dworskiej, skupionej wokół nielubianego przez niego króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Jako jeden z pierwszych głosił, że Rzeczpospolita to nie jest społeczeństwo szlacheckie a narodem obywatelskim skupiającym różne stany.

            W nocy z 2 na 3 maja 1791 r. brał udział dyskusji i redagowaniu tekstu projektu konstytucji w bardzo ścisłym gronie obok: króla Poniatowskiego, marszałka sejmu Stanisława Małachowskiego, sekretarza królewskiego Scipiona Piattolego oraz Hugona Kołłątaja, który obok Potockiego był drugim współautorem założeń ustawowych. 

Ustawa rządowa: prawo ustalone 3 maia 1791 r.
po 3 maja 1791 r.
źródło: polona.pl

To głównie w oparciu o prace Potockiego skonstruowano konstytucję. Ignacy Potocki wszedł do rządu zwanego Straż Praw. Po przystąpieniu Króla do targowiczan skupionych wokół stronnictwa hetmańskiego, niechętnego zmianom, Potocki razem z bratem Stanisławem udał się na emigrację. Wziął udział w insurekcji kościuszkowskiej jako członek Rady Najwyższej Narodowej. Po upadku powstania i śmierci jedynaczki Krystyny w 1800 r. wycofał się z życia politycznego i skupił się na publicystyce. W czasie wojny Księstwa Warszawskiego z Austrią był jednym z delegatów do Wiednia, ale zmarł w drodze nie dokończywszy swojej misji. ŁCh

*Witaj majowa jutrzenko (Mazurek 3 Maja) sł. Rajmund Suchodolski