Lubomirscy - starostowie spiscy

Do jednych z najważniejszych starostw I Rzeczypospolitej należało starostwo spiskie, położone na południowym pograniczu naszego kraju, na granicy z królestwem Węgier.  Zgodnie z umową między królem Czech i Węgier Zygmuntem Luksemburskim a królem Polski Władysławem Jagiełło z 1412  r. był to zastaw. W zamian za wysoką pożyczkę w kwocie 37 tys. kop groszy praskich, Władysław Jagiełło otrzymał starostwo spiskie, bardzo ważne ze względów strategicznych i ekonomicznych. 

Zamek w Lubownia
Szalay, Józef Stefan (1802-1876)
źródło: polona.pl

Teren Spiszu był „bramą” w głąb Polski, a później Rzeczypospolitej. Nad bezpieczeństwem tego ważnego punktu czuwał zamek w Lubowli, który z czasem był modernizowany przez książąt Lubomirskich. Przez starostwo przebiegał ważny szlak handlowy, przez który przewożono różne towary,  (z południa lub z północy) np. wosk, woły, zboże, wino itd. W zamku lubowelskim pobierano ważne cła co przynosiło królowi liczne dochody, ale również samemu staroście, któremu należała się prowizja.

            Do jednych z najsłynniejszych starostów spiskich należał m.in. Zawisza Czarny
z Garbowa. W 1591 r. rosnącemu w siłę gospodarczą Sebastianowi Lubomirskiemu nadano dziedziczną funkcję starosty spiskiego. Do 1745 r. w rękach Lubomirskich pozostał Spisz.
W 1613 r. starostwo przypadło jego synowi, Stanisławowi (1583-1649), wojewodzie krakowskiemu. W 1649 r. starostwo przeszło na łańcucką linię Lubomirskich.

            Jerzy Sebastian Lubomirski, marszałek wielki koronny w 1655 r. ewakuował
z Wawelu insygnia koronacyjne królów: polskich, szwedzkich i carów moskiewskich do zamku w Lubowli ratując je przed dostaniem się w ręce szwedzkie. Dobrze wzmocnił fortyfikacje zamku. Mimo prób, Szwedom nie udało się zdobyć tej ważnej twierdzy. Nie tylko nie zdobyli insygniów, ale nie osiągnęli granicy z państwami Habsburgów, którzy również toczyli z nimi wojnę. Kolejna rzecz to pozostawiona polska załoga zamku, która mogła nękać szwedzkie oddziały w okolicach Nowego Targu i Nowego Sącza i była ważnym miejscem postoju powracającego ze Śląska króla Jana Kazimierza Wazy. Tędy właśnie Jerzy Sebastian eskortował powracającego monarchę dalej do Łańcuta.

            Kolejnym starostą po Jerzym Sebastianie, był jego syn Stanisław Herakliusz Lubomirski, polityk i poeta. Ostatnim przedstawicielem rodu Lubomirskich w starostwie spiskim był książę Teodor Józef Lubomirski (1683-1745), wojewoda krakowski. W 1700 r. otrzymał z rąk ojca starostwo, ale szybko je utracił biorąc udział w wojnie północnej przeciwko Augustowi II Mocnemu. W 1721 r król przebaczył mu i oddał starostwo. Wraz ze śmiercią Teodora Lubomirskiego w 1745 r. starostwo przestało być domeną rodu Lubomirskich.

            Ciekawostką jest pewna kamienica przy krakowskim rynku. Jest to Pałac Spiski (Rynek Główny 34), który powstał z połączenia dwóch kamienic – z inicjatywy Teodora Józefa Lubomirskiego -  i był siedzibą starostów spiskich (stąd nazwa). W 1769 r. jeszcze przed właściwymi rozbiorami, Austria nie spłacając zastawu z 1412 r. odebrała Rzeczypospolitej starostwo spiskie. ŁCh