10 Pułk Strzelców Konnych – chluba Łańcuta

29 kwietnia obchodzimy Święto 10 Pułku Strzelców Konnych, wybitnej jednostki, stacjonującej w Łańcucie w l. 1921-1939.

Żołnierze 10 PSK przed głównym budynkiem koszarowym w Łańcucie,
ok. 1930 r.
zbiory Muzeum-Zamek w Łańcucie

Z tej okazji przypominamy najważniejsze wydarzenia z dziejów formacji.

10 PSK był oddziałem kawalerii Wojska Polskiego i Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, pierwszą w Polsce zmotoryzowaną formacją, która w trakcie II wojny światowej zasłynęła licznymi sukcesami bojowymi, nie tracąc ciągłości swego istnienia. Jego historia zaczyna się w 1918 r. od utworzenia szwadronu, uznawanego dziś za zalążek Pułku. Zorganizowany we Włoszech oddział, w ramach Korpusu Polskiego, przez Francję i Niemcy, dotarł do Polski, przekraczając jej granicę 29 kwietnia 1919 r. (do dziś dzień ten pozostał Świętem 10 PSK). W Polsce już jako jednostka kawalerii dywizyjnej, włączony został m.in. do działań na froncie wojny polsko-radzieckiej, gdzie brał udział w decydującej bitwie o Warszawę w 1920 r.

 Obiad żołnierski w czasie Święta Pułkowego.
Plac koszarowy w Łańcucie, ok. 1925 r.
zbiory Muzeum-Zamek w Łań

22 sierpnia 1921 r. rozkazem MSW dywizjon przekształcony został w 10 Pułk Strzelców Konnych. Miastem garnizonowym jednostki został Łańcut, pozostając nim nieprzerwanie aż do wybuchu II wojny światowej. Okres stacjonowania Pułku w Łańcucie to czas licznych szkoleń, zarówno konnych jak i motorowych. 

10 PSK – okres konny; ok. 1928 r.
zbiory Muzeum-Zamek w Łańcucie

W trakcie przeprowadzanej pod koniec lat 20. XX w. modernizacji kawalerii, Pułk pełnił rolę jednostki doświadczalnej, pomocnej przy tworzeniu nowych regulaminów, zaś po motoryzacji w 1937 r. nastał czas manewrów na sprzęcie motorowym.

10 PSK – okres motorowy; ok. 1937 r.
zbiory Muzeum-Zamek w Łańcucie

Wraz z wybuchem II wojny światowej 10 PSK w ramach 10 Brygady Kawalerii skierowany został w rejon Krakowa. W dn. 1-15 IX przeszedł trasą od Myślenic do Lwowa, broniąc 9 IX 1939 r. swego garnizonowego miasta. Po wkroczeniu w granice państwa polskiego Armii Radzieckiej, zgodnie z rozkazem Naczelnego Wodza, Pułk przekroczył granicę węgierską, skąd po kilku tygodniach internowania, na wieść o organizowanej przez gen. Władysława Sikorskiego Armii Polskiej, przedostał się do Francji.

Pobyt we Francji, przebiegający początkowo pod znakiem szkoleń i reorganizacji, przyniósł udział w kampanii roku 1940. Wydzielona z Pułku grupa bojowa, zobowiązana do wsparcia Armii Francuskiej, walczyła pod Paryżem. Pozostała część, w obliczu zbliżającej się klęski, nie weszła do akcji, lecz udała się na południe kraju, a następnie do Wielkiej Brytanii. Na początku 1942 r. w związku z przeprowadzaną wówczas reorganizacją 10 Brygady Kawalerii Pułk przeszedł szkolenie, stając się pułkiem pancernym 10 Brygady Kawalerii Pancernej. W marcu 1942 r. po kilkunastomiesięcznym szkoleniu oraz pełnym wyposażeniu w sprzęt pancerny włączony został do nowopowstałej 1 Dywizji Pancernej dowodzonej przez gen. Stanisława Maczka. Jesienią 1943 r., wraz z przejściem 1 DP na nowy typ Brytyjskiej Dywizji Pancernej, 10 PSK przeorganizowany został na pancerny pułk rozpoznawczy. Dalsze szkolenia przygotowały żołnierzy do wyczekiwanego od lat starcia.

10 PSK – okres pancerny; 1944 r.
zbiory Muzeum-Zamek w Łańcucie

W czerwcu 1944 r. rozpoczęła się inwazja wojsk sprzymierzonych na wybrzeżach Normandii. W ostatnich dniach lipca, na terenie północnej Francji wylądował również 10 PSK, który z początkiem sierpnia przystąpił do działania, biorąc udział m.in. w bitwie pod Chambois i zamknięciu kotła Falaise. Wysunięty zawsze przed Dywizję, 10 PSK pokonywał trudny teren i przełamywał pozycje nieprzyjacielskie. W takcie kampanii zachodniej Pułk wałczył jeszcze na terenie Belgii, Holandii i Niemiec, staczając liczne bitwy i potyczki. Po raz ostatni na czele Dywizji przystąpił do walki ogniowej w maju 1945 r. Po kapitulacji Niemiec i przerwaniu ognia, 1 Dywizja Pancerna przyjęła kapitulację twierdzy niemieckiej marynarki wojennej w Wilhelmshaven, gdzie zakończył się szlak bojowy 10 PSK.

Dwa lata po zakończeniu działań wojennych w 1947 r. Pułk został rozwiązany. JK