Towarzystwo Historyczno-Literackie w Paryżu

Odezwa
Polskie Towarzystwo Historyczno-Literackie
Paryż, Biblioteka Polska,1866
źródło: polona.pl

Po klęsce powstania listopadowego 29 kwietnia 1832 roku z inicjatywy polskich emigrantów przebywających w Paryżu zawiązało się polskie stowarzyszenie polityczno-kulturalne pod nazwą Towarzystwo Literackie. Wśród jego założycieli byli: Józef Bem (1794-1850) generał, strateg, inżynier, dowódca artylerii w czasie powstania listopadowego, Teodor Morawski( 1797-1879) historyk, wydawca, uczestnik powstania listopadowego, Ludwik August Plater (1775-1846) radca stanu, członek Rady Stanu Królestwa Kongresowego w 1830, uczestnik powstania kościuszkowskiego, przedstawiciel dyplomatyczny Rządu Narodowego w czasie powstania listopadowego w Paryżu, Andrzej Plichta ( 1797-1866) radca stanu, sekretarz Rządu Narodowego Królestwa Polskiego podczas powstania listopadowego i Jan Nepomucen Umiński ( 1778-1851) generał brygady Księstwa Warszawskiego.

 Jego głównym celem była obrona sprawy polskiej wobec opinii publicznej tj. zbierać i ogłaszać materiały tyczące się dawnego Królestwa Polskiego, jego obecnego położenia lub pomyślności przyszłej, a to w widoku zachowania i ożywiania w opinii narodów spółczucia, które dla Polski okazywały.

W ramach stowarzyszenia w 1833 roku powstał Dział Nauk i Dział Umiejętności, w latach 1838-1842  Wydział Statystyczny, zaś w 1836 Wydział Historyczny, którego prezesami zostali  Julian Ursyn Niemcewicz, Adam Mickiewicz (1841-1844), sekretarzem i kierownikiem Karol Sienkiewicz. W 1838 roku otworzono Bibliotekę Polską, najstarszą placówkę kulturalną na zachodzie, sanktuarium niepodległości Polski, schronienie emigrantów politycznych, arenę obrony sprawy polskiej. Skupiała ona wówczas księgozbiory czterech stowarzyszeń polskich: Towarzystwa Literackiego (1832), Wy­działu Historycznego (1836), Wydziału Statystycznego (1838) i Towarzystwa Naukowej Pomocy. W 1853 roku, dzięki hojności polskiej emigracji, zbiory będące „własnością narodową” znalazły stałe i bezpieczne pomieszczenie we własnym gmachu na wyspie Świętego Ludwika przy 6, quai d'Orleans w Paryżu, gdzie mieszczą się do dnia dzisiejszego.  W 1851 roku Wydział Historyczny usamodzielnił się jako Towarzystwo Historyczne, by w 1854 połączyć się w Towarzystwo Historyczno-Literackie, którego Prezesem został ks. Adam Jerzy Czartoryski zaś wiceprezesem  Adam Mickiewicz.  W 1856 powstał Komitet Wydawniczy kierowany przez Eustachego Januszkiewicza (1805- 1874) pisarza, wydawcę, publicystę i księgarza, Waleriana Kalinkę (1826-1886) polskiego duchownego, historyka, założyciela Polskiej Prowincji Zmartwychwstańców oraz Juliana Klaczko (1825-1906) krytyka literackiego, historyka sztuki, publicystę politycznego.  Zadaniem Komitetu było przygotowanie edycji dzieł literackich i historycznych. W latach 1866-1878 wydawano Rocznik Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu.

Towarzystwo Historyczno-Literackie, którego głównym ogniwem stała się biblioteka, zostało uznane dekretem cesarza Napoleona III z 1 czerwca 1866 roku za instytucję użyteczności publicznej. Wobec zmniejszającej się liczby członków w latach 90 XIX w. towarzystwo zde­cydowało się przekazać cały majątek ruchomy i nieruchomy na własność Akademii Umiejętności w Krakowie, zatwierdzony aktem urzędowym 16 stycznia 1893 roku.

Anna Łucka, Towarzystwo Historyczno-Literackie i Biblioteka Polska w Paryżu

Anna Mazanek, Towarzystwo Historyczno-Literackie, w: Literatura Polska, przewodnik encyklopedyczny, Warszawa 1985